พิธีสารคาร์ตาเฮนาฯ มาตรา 20 ให้มีการจัดตั้งศูนย์เผยแพร่ข้อมูลข่าวสารความปลอดภัยทางชีวภาพ (Biosafety Clearing House - BCH) เพื่อเป็นการช่วยเหลือประเทศภาคีในการดำเนินงานตามพิธีสารคาร์ตาเฮนาฯ และเอื้ออำนวย/เป็นกลไกในการเข้าถึงและการแลกเปลี่ยนข้อมูลข่าวสารความปลอดภัยทางชีวภาพ (ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์ วิชาการ สิ่งแวดล้อมกฎหมาย และประสบการณ์เกี่ยวกับสิ่งมีชีวิตดัดแปรพันธุกรรม) และการดำเนินการเกี่ยวกับ สิ่งมีชีวิตดัดแปรพันธุกรรม (Living Modified Organism; LMO) ระหว่างประเทศภาคีสมาชิก โดยประเทศไทยมีสำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมภายใต้กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเป็นหน่วยประสานงานกลางแห่งชาติของพิธีสารคาร์ตาเฮนาฯ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมการมีส่วนร่วมและการเข้าถึงข้อมูลข่าวสารความปลอดภัยทางชีวภาพ และการตัดสินใจที่เกี่ยวข้องกับ LMOs รวมทั้งสนับสนุนการสร้างเครือข่ายแลกเปลี่ยนเผยแพร่ข้อมูลทั้งระหว่างหน่วยงานชำนาญการระดับประเทศ (Competent National Authorities) หน่วยงานและองค์กรที่เกี่ยวข้องภายในประเทศ ได้แก่ กรมวิชาการเกษตร กรมประมง กรมปศุสัตว์ สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา และศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพแห่งชาติ โดยสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาเป็นศูนย์เผยแพร่ข้อมูลข่าวสารความปลอดภัยทางชีวภาพด้านอาหาร        
           กลไกการแลกเปลี่ยนข้อมูลข่าวสารความปลอดภัยทางชีวภาพ คือกลไกการแบ่งปันและเผยแพร่ข้อมูลข่าวสารด้านความปลอดภัยทางชีวภาพซึ่งจัดทำขึ้นภายใต้พิธีสารคาร์ตาเฮนาว่าด้วยความปลอดภัยทางชีวภาพ (Cartagena Protocol on Biosafety to Convention on Biological. Diversity) เพื่อเป็นการช่วยเหลือประเทศภาคีในการดำเนินงานและเอื้ออำนวยการแลกเปลี่ยนข้อมูลและประสบการณ์เกี่ยวกับสิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรม (LMOs or GMOs)

   อาหารที่ได้จากสิ่งมีชีวิตดัดแปรพันธุกรรม (Genetically Modified Food) หมายความว่า
      (1) พืชสัตว์จุลินทรีย์ที่มีการตัดต่อตัดแต่งดัดแปรหรือเปลี่ยนแปลงสารพันธุกรรมหรือผสมผสานสารพันธุกรรมใหม่จากวิธีการใช้เทคโนโลยีชีวภาพสมัยใหม่และใช้บริโภคเป็นอาหาร
      (2) ผลิตภัณฑ์อาหารที่ใช้สิ่งมีชีวิตดัดแปรพันธุกรรมเป็นส่วนประกอบของอาหาร หรือผลิตจากสิ่งมีชีวิตดัดแปรพันธุกรรม
      (3) ผลิตผลจากสิ่งมีชีวิตดัดแปรพันธุกรรมที่ใช้เป็นส่วนประกอบของอาหาร หรือที่ใช้เป็นวัตถุเจือปนอาหาร หรือที่ใช้เป็นสารอาหาร

   สิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรม (Living Modified Oganisms: LMOs or Genetically Modified Organism: GMO)” หมายความว่า สิ่งมีชีวิตที่มีการปรับเปลี่ยนสารพันธุกรรมซึ่งได้จากการใช้เทคโนโลยีชีวภาพสมัยใหม่

   ความปลอดภัยทางชีวภาพ (Biosafety) หมายความว่า ความปลอดภัยต่อสุขภาพมนุษย์และต่อความหลากหลายทางชีวภาพอันอาจเกิดในการวิจัยและพัฒนา การเคลื่อนย้าย การจัดการและการใช้ประโยชน์สิ่งมีชีวิตที่ได้รับการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงพันธุ์ โดยใช้เทคโนโลยีพันธุวิศวกรรม (อ้างอิงจากระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ความหลากหลายทางชีวภาพ พ.ศ. 2563)

   เทคโนโลยีชีวภาพสมัยใหม่ (Modern Biotechnology) หมายความว่า
      (1) กระบวนการใช้เทคนิคกรดนิวคลีอิกในหลอดทดลอง (in vitro) หรือในสภาพของห้องปฏิบัติการ รวมถึงการตัดต่อสารพันธุกรรม หรือการใช้สารพันธุกรรมลูกผสม หรือการใส่กรดนิวคลีอิกเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของสารพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิต ซึ่งข้ามขอบเขตของการผสมพันธุ์ตามธรรมชาติ และไม่ได้ใช้เทคนิคในการขยายพันธุ์หรือคัดเลือกพันธุ์แบบดั้งเดิม (ธรรมชาติ) หรือ
      (2) การรวมตัวกันของเซลล์ (fusion of cells) นอกวงศ์ (family) ทางอนุกรมวิธานซึ่งข้ามขอบเขตของการผสมพันธุ์ตามธรรมชาติ และไม่ได้ใช้เทคนิคในการขยายพันธุ์หรือคัดเลือกพันธุ์แบบดั้งเดิม (ธรรมชาติ)

   การประเมินความปลอดภัยทางชีวภาพด้านอาหาร” หมายถึง กระบวนการทบทวนเอกสาร (scientific peer review) เพื่อประเมินโอกาสที่จะเกิดความเป็นพิษต่อสุขภาพอนามัยของมนุษย์จากการบริโภคอาหารที่ผลิตโดยใช้เทคนิคทางเทคโนโลยีชีวภาพ ทั้งที่เข้าข่ายและไม่เข้าข่ายเทคโนโลยีชีวภาพสมัยใหม่ (modern biotechnology)

   ความเป็นมา
      มาตรา 19 ของอนุสัญญาว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพ (Convention on Biological Diversity: CBD) ขอให้พิจารณาถึงความจำเป็นที่จะต้องมีพิธีสารเพื่อกำหนดระเบียบวิธีการที่เหมาะสมในการขนย้าย การควบคุมดูแล และการใช้ประโยชน์จากสิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรม  (Living Modified Organisms: LMOs) ที่เป็นผลมาจากเทคโนโลยีชีวภาพสมัยใหม่ หลังจากการเจรจาต่อรองเป็นเวลาหลายปี พิธีสารคาร์ตาเฮนาฯ ได้รับการรับรอง และมีผลบังคับใช้เมื่อวันที่ 11 กันยายน พ.ศ. 2546
      พิธีสารคาร์ตาเฮนาว่าด้วยความปลอดภัยทางชีวภาพ เป็นเครื่องมือระหว่างประเทศที่มีพันธะผูกพัน (binding international instrument) มีลักษณะที่แยกส่วนแต่สัมพันธ์กับความตกลง อนุสัญญา และสนธิสัญญาระหว่างประเทศ ซึ่งลักษณะของการแยกส่วนนี้ ทำให้มีภาคีสิทธิ และข้อกำหนดเป็นของตัวเอง และต้องมีการเจรจา
ลงนามให้สัตยาบันหรือภาคยานุวัติและมีผลบังคับใช้โดยเฉพาะในตัวเองเช่นกันโดยมีผลผูกพันเฉพาะกับประเทศที่เป็นภาคีเท่านั้น อย่างไรก็ตาม หากประเทศที่ไม่ได้เป็นภาคีมีการดำเนินการที่เกี่ยวข้องกับประเทศภาคี จะต้องปฏิบัติตามข้อกำหนดในพิธีสารด้วย
      กลไกที่สนับสนุนการดำเนินงานตามพิธีสาร ได้แก่ การประชุมสมัชชาภาคีพิธีสารคาร์ตาเฮนาว่าด้วยความปลอดภัยทางชีวภาพตามอนุสัญญาว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพ (COP-MOP) โดยปกติจัดขึ้นทุกๆ 2 ปี คู่ขนานไปพร้อมกันกับการประชุมสมัชชาภาคีของอนุสัญญาว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพ

   วัตถุประสงค์
       กำหนดตามแนวทางระมัดระวังล่วงหน้า (precautionary approach) ตามที่ระบุไว้ในหลักการข้อ 15 ของปฏิญญาริโอ เดอจาเนโร สาธารณรัฐบราซิล ปี พ.ศ. 2535 ดังนี้

• ให้มีระดับการป้องกันที่เพียงพอในการเคลื่อนย้าย ดูแล และใช้ประโยชน์สิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรมอันเนื่องมาจากเทคโนโลยีชีวภาพสมัยใหม่ที่อาจมีผลกระทบต่อการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ความหลากหลายทางชีวภาพที่ยั่งยืนให้เป็นไปอย่างปลอดภัย
• คำนึงถึงความเสี่ยงต่อสุขอนามัยของมนุษย์
• ให้ความสำคัญเป็นพิเศษกับการเคลื่อนย้ายข้ามแดน (transboundary movement)

   สาระสำคัญ
      พิธีสารคาร์ตาเฮนาว่าด้วยความปลอดภัยทางชีวภาพมีประเด็นที่เกี่ยวข้องกับความปลอดภัยทางชีวภาพของสิ่งมีชีวิตที่ได้รับการดัดแปลงพันธุกรรม ประกอบด้วย 40 มาตรา แบ่งออกเป็นส่วนหลักๆ ได้ 9 ส่วน คือ วัตถุประสงค์ (objective), ขอบเขต (scope), วิธีการดำเนินการ, การประเมินความเสี่ยง (risk assessment) และการจัดการความเสี่ยง (risk management), ข้อมูลและสิ่งพึงปฏิบัติต่าง ๆ, การเสริมสร้างขีดความสามารถ, เรื่องทั่ว ๆ ไป,การกำหนดการบริหารต่าง ๆ และมาตราขมวดท้าย (final clause) รวมถึงข้อมูลที่ต้องระบุในการแจ้งภายใต้มาตรา 8,10 และ 13, ข้อมูลสำหรับสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ที่ได้รับการดัดแปลงทางพันธุกรรม ซึ่งมีเจตนาเพื่อนำมาใช้โดยตรงเป็นอาหาร อาหารสัตว์หรือในขบวนการผลิตภายใต้ มาตรา 11 และการประเมินความเสี่ยงภายใต้มาตรา 15
      พิธีสารให้ความสำคัญกับการควบคุมดูแลและการใช้ประโยชน์จากสิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรมที่อาจมีผลกระทบเสียหายต่อการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ความหลากหลายทางชีวภาพอย่างยั่งยืน โดยคำนึงถึงความเสี่ยงต่อสุขภาพของมนุษย์และให้ความสำคัญเป็นพิเศษกับการเคลื่อนย้ายข้ามพรมแดน โดยพิธีสารอ้างอิง แนวทางระมัดระวังล่วงหน้า นอกจากนี้ ยังได้กำหนดระเบียบวิธีการสำหรับความตกลงที่ได้แจ้งล่วงหน้า (advance informed agreement – AIA) เพื่อให้หลักประกันว่าประเทศต่าง ๆ จะได้รับแจ้งเป็นลายลักษณ์อักษร และได้รับข้อมูลข่าวสารเพียงพอที่จะตัดสินใจก่อนให้ความเห็นชอบกับการนำเข้าสิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรมเพื่อปล่อยสู่สิ่งแวดล้อม การนำสิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรมข้ามเขตแดนเพื่อใช้เป็นอาหาร อาหารสัตว์ หรือการผลิต/การแปรรูปใด ๆ นอกจากนี้ พิธีสารยังระบุถึงกลไกในการวิเคราะห์ประเมินความเสี่ยงและการจัดการความเสี่ยงจากสิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรม และกำหนดกรอบกฎหมายระหว่างประเทศที่รวมถึงมาตรการในการดูแลให้มีการตัดสินใจที่ได้รับแจ้งข้อมูล (informed decision) ก่อนที่จะมีการนำเข้าสิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรม

ดาวน์โหลดพิธีสารคาร์ตาเฮนาว่าด้วยความปลอดภัยทางชีวภาพ